ROMAN; Latincede, “yazı” anlamına gelen bir sözcüktür. Roma’da bozulmuş Latinceye verilen ad olarak kullanılırken
daha sonra yaşanmış bir olayı hikâye etme anlamında kullanılmaya başlanmış; çağımızda ise öykü türünün her yönüyle
gelişmiş şekline “ROMAN” denmiştir.
Yani yaşanmış ya da yaşanabilir olayları yer, zaman, mekân ve insan unsurlarına dayanarak geniş bir bakış açısıyla anlatan
yazı türüne “ROMAN” denir.
ROMANIN YAPI UNSURLARI:
1) OLAY (= VAK’A): Romanda üzerinde söz söylenen yaşantı ya da durumdur.
2) KİŞİLER: Olayın oluşmasında etkili olan ya da olayı yaşayan insanlardır.
Roman kişileri “TİP” ve “KARAKTER” olarak karşımıza çıkar.
TİP: Belli bir sınıfı ya da belli bir insan eğilimini temsil eden kişidir. Tip evrenseldir, genel özelliklere sahiptir. Tipler
“sevecen tip, alıngan tip, kıskanç tip, sosyal tip” gibi, bireysel olmaktan çok; başkalarında da bulunan ortak özellikler
taşıyan ve bu özellikleri en belirgin şekilde temsil eden şahıs veya şahıs grubudur.
KARAKTER: Romanda olumlu, olumsuz yönleri ile verilen, belirli bir tip özelliği göstermeyen kişilerdir. Karakter,
kendine özgüdür. Karakterler genel temsil özelliği göstermez. Karakterler, birden fazla özelliği belirlenmiş tipik olan
birkaç özelliği ile insanın iç çatışmaları ve çıkmazlarını verme görevini yüklenmiş roman şahıslarıdır. Karakterler çok
yönlü olup, değişkenliğe sahip kişilerdir.
3) YER (=MEKÂN): Olayın yaşandığı çevre veya mekândır.
4) ZAMAN: Olayın yaşandığı dönem, an mevsim ya da gündür. Kronolojik zaman çizelgesindeki geriye dönüşlere
“KOZMİK ZAMAN” denir.
5) DİL VE ANLATIM: Romanın dili açık, akıcı ve günlük konuşma dilinden farklı olarak, etkili sözcük, deyim, atasözü
ve tamlamalarla zenginleştirilmiş güzel bir dil olmalıdır.
ANLATIM, iki şekilde olur:
a) Hikâye kahramanlarından birinin ağzından… “1. KİŞİLİ ANLATIM”
b) Yazarın ağzından… “ 3. KİŞİLİ ANLATIM”
ROMANDA ANLATICI: Her romanda yazar dışında yazar adına konuşan bir anlatıcı vardır.
1) KAHRAMAN ANLATICI: Bu anlatıcılar ya roman kahramanı olur ve yaşadıkları olayları birinci kişinin ağzından
anlatırlar.
2) MÜŞAHİT- GÖZLEMCİ ANLATICI: Kahramanları uzaktan izleyerek gördüklerini yorumlarlar, gözlemlerini kamera
titizliğiyle kendi yorumlarını katmaksızın 3. tekil kişinin ağzından anlatırlar.
3) İLAHİ – HÂKİM ANLATICI: Kahramanların zihinlerinden geçenleri okur, olan ve olabilecek olayları
değerlendirirler. Yazar, 3. tekil kişi olarak vak’aya, kahramanların kişiliklerine, yaptığı betimlemelere müdahalelerde
bulunur.
ROMAN İLE HİKÂYE ARASINDAKİ FARKLILIKLAR:
Olay ve kişileri ayrıntılı anlatma, tahlil ve tasvirlere çok yer verme, bir ana olay etrafında birçok küçük olaya yer verme
bakımından hikâye türünden ayrılır.
ROMANDA PLÂN: Romanın plânı da hikâyedeki gibidir. Romanın planı da diğer yazı türlerinde olduğu gibi üç
bölümden oluşur; ancak bu bölümlerin adları farklıdır.
Bunlar:
1) SERİM:Romanın giriş bölümüdür. Bu bölümde olayın geçtiği çevre, kişiler tanıtılarak ana olaya giriş yapılır.
2) DÜĞÜM:Romanın bütün yönleriyle anlatıldığı en geniş bölümdür. Okuyucunun /dinleyicinin “Acaba şimdi ne olacak?”
sorusunu sorduğu, gerilim ve heyecanın tırmandığı bölümdür.
3) ÇÖZÜM: Romanın sonuç bölümü olup merakın bir sonuca bağlanarak giderildiği bölümdür.
KONUSUNA GÖRE ROMAN ÇEŞİTLERİ:
1 – TARİHİ ROMAN: Tarihteki olay ya da kişileri konu alan romanlardır. Yazar, tarihi gerçekleri kendi hayal gücüyle
birleştirerek anlatır.
İlk örneğini WALTER SCOTT “VAVERLEY” adlı eseriyle vermiştir.
Bunu GOGOL’un, “TOROS BULBA”,
V. HUGO’nun “NÖTURDAM DE PARİS”,
A. DUMAS’ın “MONTE CRİSTO” ve “ÜÇ SİLAHŞÖRLER” adlı eserleri takip eder.
Türk edebiyatında ilk örneği NAMIK KEMAL’ in “CEZMİ” romanıdır.
NİHAL ADSIZ’ın “BOZKURTLAR”;
TARIK BUĞRA’nın “KÜÇÜK AĞA” ve “KÜÇÜK AĞA ANKARADA”;
KEMAL TAHİR’in “YORGUN SAVAŞÇI” ve “DEVLET ANA” romanları bu tür romanlardır.
2 – MACERA ROMANI: Günlük hayatta her zaman rastlanmayan, şaşırtıcı, sürükleyici, esrarengiz olayları anlatan
romanlardır. “SERÜVEN ROMANLARI” da denir. Bir araştırma ve izlemeyi anlatan “POLİSİYE ROMAN”,
alışılmışın dışında uzak yerleri ve yaşamları anlatan “EGZOTİK ROMANLAR” da bu gruba girer.
Dünya edebiyatında R. L. STEVENSON’ ının “HAZİNE ADASI”,
JULES VERNE’ in “İKİ SENE MEKTEP TATİLİ”,
DANİEL DEFOE’ nun “ROBİNSON CROUSE”,
RUDYARD KİPLİNG’ in “CANGEL”;
Türk edebiyatında A. MİTHAT EFENDİ’ nin “HASAN MELLAH”, “ DÜNYAYA İKİNCİ GELİŞ”, PEYAMİ SAFA’nın
“CİNGÖZ RECAİ” adlı eserleri türün en tanınmış örnekleridir.
3) SOSYAL ROMAN: İnsan yaşamının sınırsız kültür birikimi içinde yer alan ve insanı derinden etkileyen toplumsal,
siyasi olaylar, inançlar, gelenek ve görenekleri bazen eleştirisel bazen de bazen de bilimsel açıdan ele alıp anlatan
romanlardır.
Bir fikri savunup bilimsel verilerle olaya yaklaşan “TEZLİ ROMAN” ( YAKUP KADRİ’ nin “YABAN” romanı gibi.);
Toplumdaki inanç ve gelenekleri anlatan “TÖRE ROMANI” ( HALİDE EDİP ADIVAR’ ın “ SİNEKLİ BAKKAL’ ı gibi.)
Bir olayı eleştirisel yaklaşımla anlatan “YERGİ ROMANI” YAŞAR KEMAL’ in “ İnce Memet” i gibi. );
Belli bir yerin özelliklerini anlatan “MAHALLİ ROMAN” ( FAKİR BAYKURT’ un “YILANLARIN ÖCÜ” gibi.) sosyal
romanın çeşitleridir.
Dünya edebiyatında: VİCTOR HUGO’ nun “SEFİLLER “,
TOLSTOY’ un “SUÇ ve CEZA”;
Türk edebiyatında NAMIK KEMAL’ in “İNTİBAH”,
RECAİZADE MAHMUT EKREM’ in “ARABA SEVDASI”,
AHMET MİTHAT EFENDİ’ nin “FELATUN BEYLE RAKIM EFENDİ” adlı eserleri bu tür romanlardır.
4- PSİKOLOJİK ROMAN ( TAHLİL ROMANI ): Dış âlemdeki olaylardan çok, kahramanların iç dünyasını, ruh
hallerini ele alarak kişilerin toplumla ilişkilerini, bunların birbirinden nasıl etkilendiklerini anlatan romanlardır.
İlk örneği: MADAME DE LA FAYETTE’ nin “PRENCESSE DE CLEVS” adlı romanıdır.
Bizde MEHMET RAUF’ un “EYLÜL” adlı eseri ilk başarılı örnektir.
PEYAMİ SAFA’ nın “MATMAZEL NORALİYA’NIN KOLTUĞU”, “BİR TEREDDÜDÜN ROMANI”,“DOKUZUNCU
HARİCİYE KOĞUŞU” bu türdendir.
5 – OTOBİYOGRAFİK ROMAN: Yazarın kendi yaşamını anlattığı romanlardır. Dünya edebiyatında ALPHONSE
DAUDET’ nin “KÜÇÜK ŞEYLER”,
Türk edebiyatımızda: Y.KADRİ KARAOSMANOĞLU’nun “ANAMIN KİTABI”,
PEYAMİ SAFA’ nın “DOKUZUNCU HARİCİYE KOĞUŞU”,
NECİP FAZIL KISAKÜREK’in “KAFA KAĞIDI” bu türün örnekleridir.
6 – BİYOGRAFİK ROMAN: Ünlü bir kişinin hayatının tamamını yahut bir bölümünü roman tekniği içinde anlatan
romanlara ise biyografik roman denir.
ALEX HALEY’ in yazdığı “MALCOLM X” gibi…
7 – FANTASTİK ROMAN:Hayal gücüne dayanan romanlardır. 19. yüzyılda ilimlerin gelişmesiyle yaygınlık kazanmıştır.
8- EGZOTİK ROMANLAR:Uzak, yabancı ülkeleri tanıtmak gayesiyle yazılan romanlardır.
PİYER LOTİ‘ nin “İZLANDA BALIKÇISI” adlı romanı bu türün güzel örneklerinden biridir.
9 – PİKARESK ROMAN:Adını, İspanyolca alt tabakadan serüvenci ya da serseri anlamına gelen sözcükten alır.
Çoğunlukla ahlaksız, rezil bir kahramanın başıboş gezginlik yaşamında yaşadığı olayları gevşek ve rahat bir üslupla
anlatır.
LESAGE’ nin “GİL BLAS DE SANTİLANE’ IN SERÜVENLERİ”, THOMAS MANN’ ın “DOLANDIRICI FELİX
KRULL’UN İTİRAFLARI” bu türün önemli örnekleri arasındadır.
10) NEHİR / IRMAK ROMAN: Bir kişinin, bir toplumun hayatındaki gelişmeleri ya da tarihi bir olayı birden fazla cilt
halinde anlatan romanlardır.
TARIK BUĞRA’ nın ”KÜÇÜK AĞA”, “KÜÇÜK AĞA ANKARA’DA”, “FİRAVUN İMANI”;
NİHAL ADSIZ’ ın “BOZKURTLAR”, “BOZKURTLARIN ÖLÜMÜ”, “BOZKURTLAR DİRİLİYOR”;
YAŞAR KEMAL’ in “BİR ADA HİKÂYESİ” ( “Fırat Suyu Kan Akıyor Baksana” / “Karıncanın Su içtiği” / “Tan Yeri
Horozları” / “Çıplak Deniz, Çıplak Ada” ) romanları gibi.
BAĞLI OLDUKLARI EDEBİ AKIMA GÖRE ROMANLAR:
1) KLÂSİK ROMAN: Biçim kusursuzluğuna, akla ve sağduyuya dayanan romanlardır. MADAME DE LA FAYETTE
“PRİNCESSE DE CLEVS” adlı romanıyla klasiklerin roman alanındaki temsilcisidir.
2) ROMANTİK ROMAN: Romantik akıma uygun olarak duygu ve hayallerin, dünyanın geçiciliğine bağlı olarak din
duygusunun ön planda olduğu romanlardır. Yazar, vak’aya, kahramanların kişiliklerine, betimlemelere 3. şahıs olarak
dışarıdan müdahalelerde bulunur.
NAMIK KEMAL’ in “İNTİBAH YAHUT ALİ BEY’İN SERGÜZEŞTİ”,
VİCTOR HUGO’ nun “SEFİLLER” ve “NOTRE DAMIN KAMBURU”,
A. DUMAS PERE ‘ in “ÜÇ SİLAHŞÖRLER”, “MONTE KRİSTO KONTU”,
A. DUMAS FİLS’ in “KAMELYALI KADIN”,
LAMARTİNE ‘ in “GREZİELLA”,
GOETHE’ nin “GENÇ WERTHER’ İN ACILARI” ve “FAUST” romanları gibi.
3) REALİST ROMAN: Gerçekçi akıma uygun olarak gözlem ve deneyimin duygu ve hayalden daha ön planda
olduğu akımdır. Yazar 3. şahıs olarak romana müdahalelerde bulunmaz.
Realist roman Stendhal‘ e göre “yol” buyunca gezdirilen bir ayna”dır.
BALZAC , G. FLAUBERT, TOLSTOY, CHARLES DİCKENS, J.STEİNBECK , Ernest HEMİNGWAY,
TURGANYEV ve STENDHAL ’in romanları bu üsluptadır.
Bizdeki ilk başarılı örneği, RECAİZADE MAHMUT EKREM’ in “ARABA SEVDASI “dır.
4) NATÜRALİST ROMAN: Bilimsel araştırmalara bağlı kalarak kahramanlarını gözlemlerle seçen romanlardır.
Gözlemle yetinmeyip deneye başvururlar. Üslup ikinci plana atılmıştır, kahramanlar bulundukları mahalli çevrenin
diliyle konuşurlar. Yazarlar; bir bilim adamı, bir doktor edasındadır, aynı sebeplerin aynı sonuçları verdiğini söyleyen
bilimsel ilke “determinizm” e sıkı sıkıya bağlıdırlar.
EMİLE ZOLA ve MAUPASSANT romanları doğalcı romanlardır.
NABİZADE NAZIM’ ın “KARABİBİK” adlı romanı gibi.
5) DİĞER TÜRLER: ALEGORİK ROMAN,
ESTETİK ROMAN,
İZLENİMSEL ROMAN,
DIŞAVURUMCU ROMAN,
SÜRREALİST ROMAN
ve
YENİ ROMAN diye adlandırılır.
NOT: POST MODERN ROMAN: Yazar, dış dünyayı birebir yansıtmaktan özellikle kaçınır.
Klasik romandaki gibi olay örgüsü üzerine kurulu bir anlatı değildir.Olay örgüsünden daha çok olayın ya da olayların ön
plana çıkması söz konusudur.
Okur ve yazar dil denizinde sözcüklerin anlamlarının dalgalar gibi birbirini izlediği bir devinim içinde yüzerken,
metinler, benlikler, kimlikler ve yorumlar da yeni göstergelere dönüşürler…
Zamanda klasik( geleneksel) roman anlayışına da karşıdır.
Post modernizm, modernizmin sorgulanmadan, herkes tarafından kabul edilmesi gereken evrensel değerler olduğu
görüşünü reddederek ortaya çıkar.
Post modernizmde gerçeklik unsurundan çok kurmaca ön plandadır.
Yazar, bir topluluk üyesi olmaya karşıdır; kendi bireyselliğini egemen kılmaya yönelir.
Bu tür romanda son genellikle belirsizdir. Alışılagelmiş sonlar bulunmaz. ( Yeni Hayat, Kar )
Tek bir konu, tek bir bakış açısından verilmez; çok yönlü, çok kültürlü, değişik bakış açılı romanlar yazılır. ( Kar, Benim
Adım Kırmızı, Kara Kitap)
Bütünlük yerine gerek bireyler ve kişilikleri açısından, gerekse olaylar açısından parçalanmışlık öne çıkar. ( Benim Adım
Kırmızı, Tutunamayanlar )
Somut gerçeklikle soyut gerçeklik iç içe verilir. ( Tutunamayanlar, Kara Kitap )
Tarihi, edebiyatın malzemesi olarak görüp onu yeniden üretmeye çalışır. ( Benim Adım Kırmızı, Kara Kitap)
Ciddi duruşa karşı alaycı tutumu benimser. Saçma bulunan durumlar alaycı bir üslupla anlatılır.
Postmodern yazara göre hayat bir oyundur. Yaşamı kurmacaya dönüştüren roman da oyun içinde oyundur.
Gerçek yaşamda karşılaşılan kişilerle hayal dünyasının kişileri, masal kişileri, çizgi film kahramanları birlikte verilebilir.
Roman içinde farklı edebi türlerden yararlanılır. ( Örneğin Kara Kitapta köşe yazısı (fıkra) biçiminde yazılmış metinler
yer alır.)
Zaman ve mekân geleneksel (klasik) ve modern romandaki kadar belirgin değildir. ( Yeni Hayat, Tutunamayanlar )
Edebiyatın aracı olan dil post modern romanda amaç haline gelmiştir. Dille oynama, dilin olanaklarını sonuna kadar
kullanma, gerek kültür dilinin gerekse sokak dili ve yerel dillerin anlatım olanaklarından yararlanma bu anlayışın en
belirgin özelliğidir.
DÜNYACA ÜNLÜ POST MODERN YAZARLAR:
Italo Calvino / BİR KIŞ GÜNÜ EĞER BİR YOLCU
Umberto Eco / GÜLÜN ADI, FOUCAULT SARKACI
Jacques Derrida / KARPOSTALLAR
YERLİ POSTMODERN YAZARLAR VE YAPITLARI:
1.Oğuz Atay: Tutunamayanlar, Tehlikeli Oyunlar, Korkuyu Beklerken
2.Orhan Pamuk: Benim Adım Kırmızı, Kara Kitap, Yeni Hayat,Beyaz Kale
3.Hasan Ali Toptaş:Bin Hüzünlü Haz
4. Metin Kaçan:Fındık Sekiz
5. Latife Tekin:Sevgili Arsız Ölüm, Buzdan Kılıçlar
6. Murat Gülsoy: Bu Kitabı Çalın, Bu Filmin Kötü Adamı Benim, İstanbul’da Bir Merhamet Haftası
7. Elif Şafak: Mahrem, Pinhan, Bit Palas, Baba ve Piç
8. Sema Kaygusuz: Yere Düşen Dualar, Sandık Lekesi
9.İhsan Oktay Anar:Puslu Kıtalar Atlası, Efrasiyab’ın Hikâyeleri, Suskunlar
10.Süreyya Evren: Kanlar Ülkesinde Karnaval, Ur Lokantası, Postmodern Bir Kız Sevdim
11. Murat Uyurkulak: Tol, Har
12. Mehmet Açar: Siyah Hatıralar Denizi, Hayatın Anlamı
13.Güray Süngü: Düş Kesiği
ROMAN TÜRÜNDE İLKLER:
* Dünya edebiyatında ilk roman: RABELAİS / GARGANTUA
* Dünya edebiyatında ilk modern roman: CERVANTES / DON KİŞOT
* Dünya edebiyatında ilk realist roman: GUSTAVE FLAUBERT / MADAM BOVARY
* Dünya edebiyatında ilk psikolojik roman: MADAME DE LA FAYETTE / “PRENCESSE DE CLEVES”
* * * * * * * * * * * * * * *
*Türk edebiyatında ilk çeviri roman: YUSUF KAMİL PAŞA / TELEMAK ( Fenelon’ dan–1859 )
* Türk edebiyatında ilk roman: ŞEMSETTİN SAMİ / TAAŞŞUK- U TALAT ve FITNAT
* Türk edebiyatında batılı anlamda ilk edebi roman: NAMIK KEMAL / İNTİBAH YAHUT ALİ BEY’İN SERGÜZEŞTİ
* Türk edebiyatında ilk tarihi roman: NAMIK KEMAL / CEZMİ
* Türk edebiyatında ilk realist roman: R. MAHMUT EKREM / ARABA SEVDASI
* Türk Edebiyatında ilk başarılı psikolojik roman denemesi: NABİZADE NAZIM / ZEHRA
* Türk Edebiyatında ilk başarılı psikolojik roman: MEHMET RAUF / EYLÜL
* Türk edebiyatında teknik bakımdan kusursuz ilk roman: H. ZİYA UŞAKLIGİL / MAİ VE SİYAH
* Türk edebiyatında tekniği bugün bile aşılamayan ilk büyük Türk romanı: H. ZİYA UŞAKLIGİL / AŞK-I MEMNU
* Türk edebiyatında ilk köy romanı: NABİZADE NAZIM / KARABİBİK
* Türk edebiyatında ilk başarılı natüralist roman: NABİZADE NAZIM / KARABİBİK
* Türk edebiyatında ilk Post-modern roman: OĞUZ ATAY / TUTUNAMAYANLAR
! İlk yerli çizgi roman Türk Kahramanı Köroğlu’dur. (1953)
! Ülkemizde ilk çocuk çizgi roman türü Kara Maske’dir. (1943)
! Dünyada ilk özgün çizgi roman New Fund’dur. (1935)
! Dünyada ilk özgün çizgi macera hikâyesi Dick Tracy’dir. (Chester Gould)
NOT: İlk kadın romancımız “FATMA ALİYE HANIM” dır.
Romanlar sanatçının amacına göre ( ARTİSTİK ROMAN, TEZLİ ROMAN),
yazı türüne göre ( MEKTUP TARZI ROMAN, BELGESEL ROMAN, BİYOGRAFİK ROMAN ),
yayın biçimine göre ( TEFRİKA ROMAN, RESİMLİ ROMAN),
sanat ve edebiyat anlayışına göre ( REALİST VEYA ROMANTİK ROMAN ),
okuyucu topluluğuna göre ( ÇOCUK ROMANI, POPÜLER ROMAN ),
zamana göre ( TARİHİ, NEHİR ROMAN, ANTİK ROMAN, BİLİM-KURGU ROMANI ),
okuyucudaki etkisine göre ( DİDAKTİK, SATİRİK, EPİK ROMAN ),
anlatılan insan topluluğuna göre ( BURJUVA, EGZOTİK, KÖY, SOSYETE, YERLİ ROMAN )
kahramanlarına göre ( PİKARESK, MACERA, POLİSİYE, ŞÖVALYE, EFSANE, CİN – PERİ, FANTASTİK ROMAN ),
ele aldıkları konulara göre ( FELSEFİ, POLİTİK, SOSYOLOJİK, PSİKOLOJİK ROMAN ) gibi farklı isimler altında
sınıflandırılabilirler.