Hayatta aşırı anlam yüklediğimiz çoğu soyut şey gibi haz ve mutluluğun kaynağı da aslında beyinde üretilen bir kimyasal sadece.
bir molekül düşünün ki salgılanır salgılanmaz size; yaşam amacınızı, güdülenmenizi, konsantrasyonunuzu, enerjinizi, düşünmenizi, özgüveninizi, kendinize olan güveni hemen geri versin. bunların hepsini ve daha fazlasını kontrol etsin…
evet bu dopamin. yaklaşık 4,5 yıldır devam eden (ve hala devam edecek olan) tıp hayatımda en çok sevdiğim ve bende en çok merak uyandıran nörotransmitter madde. insan beyninin bug’u aynı zamanda. nasıl mı?
bağımlılık yapıcı maddeler, uyarıcılar, stimülantlar, nikotin, kafein… hemen hemen hepsi dopamin üzerinden etki gösterir. beyindeki mezolimbik yolak‘taki dopamin miktarını arttırırlar. bu yolak insandaki haz merkezidir. kullanılan maddelere ya da yapılırken zevk alınan davranışlara bağımlılığın başladığı yerdir. artan dopaminle beraber gelen haz, mutluluk, enerji, keyif durumunun hissedilmesidir. buraya kadar her şey normal.
peki bağımlılık nasıl oluşur?
sürekli dopamin salınımını arttıran etmenler (amfetamin, kokain, metilfenidat, morfin, eroin, seks, nikotin) doğal olarak dopamin reseptör sayısını da arttırır. böylece nöronların yine aynı şekilde uyarılabilmesi için daha fazla reseptörün dopaminle eşlenmesi gerekir. bunun için de madde kullanan birey, aynı etkiyi tekrar yaşayabilmek için daha fazla kullanmaya başlar. overdose dediğimiz olay gerçekleşir. alınan bu fazla doz maddeye uzun süre dayanamayan sinaps hücreleri zamanla körelmeye, atrofik olmaya başlar. böylece bağımlılık gerçekleşmiş olur.
ayrıca dopaminin fazla salgılanması şizofreniye, az salgılanması da parkinson hastalığına neden olur.
normal bir bireyde zaman zaman depresif duygu durumların oluşması, her zaman keyif alarak yaptığı işlerden keyif almamaya başlaması, genel olarak bir isteksizlik hali, güdülenme problemleri, konsantrasyon eksikliği ve daha bir çok istenmeyen durum genel olarak dopamin eksikliğinden ileri gelir. semptomatik tedaviyle bir kaç saat ilâ bir kaç gün içerisinde kontrol altına alınır. dopamin sentezi ya da metabolizması bozukluğundan şüphenilen kişilerde, idrar örneği alınır ve içeriğindeki homovalinik asit (adrenalinin yıkımı ile oluşan madde) düzeyine bakılır.
kısacası
dopamin, insanın beyninin farkına varmasını sağlayan bir katekolamin çeşididir. bunca icadın, buluşun, keşifin yapılmasını sağlayan, beklenen “ilham” kaynağını yaratan mikronluk mucizedir.
